Trong bối cảnh Trí tuệ Nhân tạo (AI) đang tạo ra những biến đổi sâu sắc và nhanh chóng trong mọi mặt đời sống, lĩnh vực giáo dục, vốn là nền tảng của sự phát triển xã hội, chắc chắn không thể đứng ngoài cuộc cách mạng này. Cuốn sách "AI thực chiến – Cuộc cách mạng toàn diện trong giáo dục" của Liu Wen Yong xuất hiện như một tài liệu kịp thời, hứa hẹn cung cấp một cái nhìn toàn diện và những chiến lược thực tiễn để đối phó và tận dụng "làn sóng AI dâng cao".
"Kim chỉ nam" cho kỷ nguyên mới?
Ấn tượng đầu tiên mà cuốn sách mang lại, như lời giới thiệu nhấn mạnh, là mục tiêu trở thành "một kim chỉ nam không thể bỏ qua" và "một cẩm nang thực tiễn". Sách đặt ra một câu hỏi cốt lõi đầy cấp thiết: "Làm thế nào để tìm ra chiến lược giáo dục tối ưu trong làn sóng AI dâng cao, đảm bảo sức cạnh tranh của thế hệ con em trong xã hội tương lai?". Đây chính là vấn đề mà rất nhiều nhà giáo dục, phụ huynh và người học hiện đại đang trăn trở.
Bố cục sách được chia thành chín chương rõ ràng:
- Chương I: AI thay đổi giáo dục và học tập.
- Chương II: AI thay đổi định nghĩa về nhân tài.
- Chương III: AI thay đổi vai trò của người giáo viên.
- Chương IV: AI tác động đến việc xây dựng chương trình học tập.
- Chương V: AI hiện thực hóa giáo dục và học tập cá nhân hóa.
- Chương VI: AI nâng cao và tối ưu hóa mô hình đánh giá giáo dục.
- Chương VII: Giáo dục trong thời đại AI.
- Chương VIII: AI thúc đẩy công bằng trong giáo dục.
- Chương IX: Tương lai của ngành giáo dục và học tập.
Cuốn sách tập trung chủ yếu vào cách AI tạo sinh (Generative AI, hay GenAI) đang tác động đến nhiều khía cạnh trong lĩnh vực giáo dục. Đây là một trọng tâm hợp lý, phản ánh xu hướng nổi bật nhất của AI trong vài năm gần đây. Sách cung cấp định nghĩa về AI và đặc biệt là AI tạo sinh, cùng với lịch sử phát triển của nó, từ những thí nghiệm ban đầu vào những năm 50 cho đến các đột phá gần đây nhờ học sâu (deep learning), bao gồm sự xuất hiện của GAN, DeepDream, Tacotron, và loạt mô hình GPT.
Những điểm đắt giá và tầm nhìn chiến lược
Cuốn sách không chỉ dừng lại ở việc mô tả công nghệ mà còn đưa ra một "tầm nhìn chiến lược rộng lớn hơn" – coi AI là công cụ hỗ trợ đắc lực, thay vì thay thế con người trong giáo dục. Tác giả phân tích tác động của AI đối với cả ba chủ thể chính:
- Giáo viên: AI giúp thiết kế bài giảng, soạn đề cương/bài kiểm tra, giảm tải công việc để tập trung phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh. Vai trò của giáo viên chuyển từ truyền đạt kiến thức sang người dẫn dắt, cố vấn, đồng hành tinh thần
- Học sinh: AI cá nhân hóa phương pháp học, tối ưu hóa quá trình tiếp thu, hỗ trợ tự học và định hướng nghề nghiệp. AI có thể trở thành "người thầy tốt nhất" với sự kiên nhẫn vô hạn và khả năng cá nhân hóa.
- Phụ huynh: Cuốn sách hướng dẫn phụ huynh tận dụng AI để đồng hành cùng con, hỗ trợ giải bài, thiết kế bài tập và coi AI như một công cụ trong hành trình giáo dục trọn đời.
Một điểm cộng lớn là cách sách lồng ghép những câu nói đầy ý nghĩa, nâng tầm giá trị của nội dung:
- Câu nói của Nelson Mandela: "Giáo dục là vũ khí mạnh mẽ nhất mà bạn có thể dùng để thay đổi thế giới." - làm nền tảng cho tầm quan trọng của giáo dục trong mọi kỷ nguyên.
- Câu nói của Tim Cook: "Tôi hoàn toàn không lo ngại việc máy móc suy nghĩ như con người, mà lo ngại rằng con người bắt đầu suy nghĩ như máy móc." - nhấn mạnh sự cần thiết của việc bồi dưỡng tư duy độc lập và sáng tạo, điều mà AI lặp lại khó làm được.
Sách cũng thảo luận về việc AI có thể giải quyết vấn đề bất bình đẳng trong tài nguyên giáo dục, phá bỏ rào cản địa lý và ngôn ngữ, mang giáo dục chất lượng cao đến các khu vực khó khăn. Điều này mở ra cơ hội phát triển tốt hơn cho nhiều người.
Những điểm cần lưu ý và tính cập nhật theo thời gian
- Tốc độ cập nhật của AI: Cuốn sách nêu rõ: "Mọi thông tin về các ứng dụng được đưa ra trong nội dung sách đều được cập nhật với phiên bản hiện hành tại thời điểm cuốn sách được biên tập.". Mặc dù sách đã cố gắng cập nhật đến các mô hình và ứng dụng như GPT-4, StyleGAN3, DALL-E, và việc tích hợp AI vào trình duyệt Opera One tính đến tháng 12/2022, tốc độ phát triển của AI tạo sinh là "thay đổi từng ngày" và "không ngừng đột phá và đổi mới". Điều này có nghĩa là các chi tiết cụ thể về tính năng, giao diện hoặc sự phổ biến của một số công cụ được đề cập trong sách có thể đã có những thay đổi hoặc phiên bản mới hơn đã xuất hiện kể từ thời điểm sách được biên tập và xuất bản (năm 2025). Độc giả cần kiểm chứng thông tin về các ứng dụng thực tế với phiên bản mới nhất tại thời điểm đọc.
Các điểm đề cập có khả năng gây tranh cãi (Trong bối cảnh rộng hơn):
Cuốn sách không đưa ra các lập luận gây tranh cãi nội tại, nhưng có đề cập đến một số khía cạnh của AI trong giáo dục mà bản thân chúng là chủ đề của các cuộc tranh luận trong xã hội và giới chuyên môn:
- AI là "người thầy tốt nhất": Mặc dù sách sau đó làm rõ vai trò hỗ trợ của AI và vai trò mới của giáo viên, ý tưởng AI có tiềm năng trở thành "người thầy tốt nhất" với sự kiên nhẫn vô hạn và khả năng cá nhân hóa vượt trội so với giáo viên thông thường có thể chạm đến quan điểm truyền thống về vai trò của con người trong giáo dục.
- Sự khác biệt giữa sáng tạo của AI và con người: Sách trích dẫn Tim Cook và đề cập đến việc các tác phẩm của AI tạo sinh (như hình ảnh DALL-E, văn bản từ OpenAI, âm nhạc từ Magenta) dù kỹ thuật và sáng tạo cao nhưng "thiếu xúc cảm và chiều sâu đặc trưng của con người". Điều này phản ánh một cuộc tranh luận lớn về bản chất của sự sáng tạo và liệu máy móc có thể thực sự "sáng tạo" theo cách của con người hay không.
- "Cuộc cách mạng" giáo dục": Việc gọi đây là cuộc cách mạng giáo dục bản thân nó đã là một nhận định mạnh mẽ. Bất kỳ cuộc cách mạng nào cũng thường đi kèm với sự thay đổi lớn, có thể gây lo ngại hoặc phản kháng, và việc AI "thâm nhập sâu rộng vào mọi ngành nghề" chắc chắn là một biến động lớn
"AI thực chiến – Cuộc cách mạng toàn diện trong giáo dục" là một tài liệu đáng đọc, cung cấp một bức tranh tổng quan có giá trị về cách AI, đặc biệt là AI tạo sinh, đang và sẽ định hình lại giáo dục. Sách thành công trong việc làm rõ vai trò mới của giáo viên, học sinh và phụ huynh, cũng như đưa ra các chiến lược và ví dụ (cập nhật tại thời điểm biên soạn) giúp người đọc tiếp cận và ứng dụng AI vào thực tế.
Với góc độ của một chuyên gia AI, tôi đánh giá cao việc sách bám sát xu hướng GenAI và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bồi dưỡng tư duy sáng tạo, phản biện – những kỹ năng thiết yếu trong thế giới do AI định hình. Tuy nhiên, độc giả cần lưu ý rằng lĩnh vực AI thay đổi cực kỳ nhanh, nên những chi tiết về công cụ cụ thể chỉ nên được coi là điểm khởi đầu để tìm hiểu thêm các phiên bản và công cụ mới nhất.
Cuốn sách này là một "cẩm nang thực tiễn" và "kim chỉ nam" xuất sắc cho những ai muốn hiểu rõ hơn về tác động của AI đối với giáo dục và cách thích nghi. Nó phù hợp với đa dạng đối tượng, từ học sinh, sinh viên, phụ huynh, người làm giáo dục cho đến các nhà nghiên cứu và công chúng quan tâm. Dù có những hạn chế được tác giả tự nhận và thách thức về tính cập nhật tuyệt đối do tốc độ phát triển của AI, giá trị cốt lõi về tầm nhìn chiến lược và định hướng tư duy mà sách mang lại vẫn là không thể phủ nhận.
Đọc "AI thực chiến" là bước đầu tiên quan trọng để chuẩn bị cho tương lai giáo dục trong kỷ nguyên số. Nhưng hãy nhớ, trong thế giới AI, việc học hỏi và cập nhật là một hành trình không ngừng nghỉ.
